Stille getuigen van de verwoesting van het Clarissenklooster in Alkmaar

Vooruitlopend op de rioleringswerkzaamheden aan de Molenbuurt hebben de gemeentelijk archeologen een opgraving verricht om de resten van het Clarissenklooster in kaart te brengen. Hierbij hebben zij naast de resten van het klooster ook tastbare resten gevonden van de gebeurtenissen volgend op de vlucht van de Clarissen uit Alkmaar in 1572.

De afgelopen week zijn er door het team archeologie van de gemeente Alkmaar in samenwerking met FindX opgravingen verricht naar de resten van het Clarissenklooster.
Het Clarissenklooster heeft van 1509 tot 1572 buiten de stadsvesten aan westkant van Alkmaar gestaan. Vlak voor het beleg werden de nonnen verdreven door de protestanten en werd het klooster uiteindelijk verwoest. Later is het klooster voor een deel verdwenen onder het nieuw aangelegde bolwerk. Lang werd aangenomen dat het klooster in de stadsgracht verdwenen was.

Resten klooster

Het was bekend dat het klooster hier gestaan had maar waar precies en of er zich nog resten in de bodem bevonden was nog een onbeantwoorde vraag. In 2015 zijn er voor het eerst resten aangetroffen van het klooster toen het eethuis Bodrum werd uitgebreid. Er werden diepe funderingen en een restant van een vloer aangetroffen. De nog aanwezige resten bleken in alle richtingen buiten de bouwput door te lopen.

Geofysisch onderzoek

Om de resten verder in kaart te brengen zijn er in 2018 en 2020 geofysische onderzoeken door Saricon uitgevoerd. Met deze techniek kan in de bodem gekeken worden door het meten van contrastverschillen en zo kunnen ondergrondse resten in kaart gebracht worden.
De resten bleken zich niet in het westelijk deel het bolwerk meer te bevinden. Ten oosten van de in 2015 aangetroffen delen van het klooster onder het wegdek van de Molenbuurt waren opvallende zaken aanwezig die zeker niet door kabels en leidingen werden veroorzaakt werden.

Archeologisch onderzoek

De afgelopen week hebben de archeologen vooruitlopend op de rioleringswerkzaamheden aan de Molenbuurt een deel van het tracé onderzocht. Het onderzoeksgebied besloeg het deel dat aansloot op de opgraving van 2015 en het deel waar uit het geofysisch onderzoek afwijkende zaken aanwezig bleken. Al vrij snel na de start van de opgraving werd de onderzijde van een grote uitbraaksleuf van een fundering aangetroffen, de oostelijke begrenzing van het klooster. Ook werd een deel van de kloostervloer gevonden bestaande uit diagonaal gelegde bakstenen. Hier direct op werd een laag aangetroffen met daarin fragmenten van pijpaarden heiligenbeelden en de bijbehorende sokkels. De sokkels waren nog gekleurd met rode verf en resten van bladgoud.
Verder naar het zuiden werd de zuidgevel van het klooster waargenomen en hier waren duidelijk sporen van de sloop te zien. Er werd een ingestorte toegangspoort gevonden die waarschijnlijk de ingang van het kloostercomplex vormde. Buiten de zuidgevel werden resten gevonden van verstoorde begravingen van een aantal individuen. 

Verwoesting klooster en vlucht van de nonnen

In 2019 is door Joke Spaans een boek uitgebracht getiteld “Nonnen verdreven door de geuzen”. Hierin wordt het verhaal verteld van Cathalina del Spiritu Sancto’s, over de vlucht van de Nederlandse Clarissen naar Lissabon. Een deel gaat ook over de Alkmaarse Clarissen en geeft een verslag hoe de nonnen ontsnapten aan de Alkmaarse ketters ofwel de geuzen. De vlucht wordt uitvoerig beschreven evenals het uiterlijk van het klooster en de verwoestingen die de geuzen in het klooster aanrichtten nadat de nonnen stiekem gevlucht waren. Ze kregen bij de vlucht hulp van Alkmaarse katholieken die de nonnen hielpen ontsnappen met een ladder over de muur achter het klooster omdat de toegangspoort zwaar bewaakt werd. De geuzen hadden de heiligenbeelden kapot geslagen, deze deels achtergelaten en deels begraven werden in de moestuin. Ook werd beschreven dat ze pas overleden en begraven nonnen weer hadden opgegraven in de hoop goud en zilver aan te treffen. Nadat zij dit niet vonden hebben ze de lichaamsdelen verspreid.

Stille getuigen

Tijdens het onderzoek lijken een aantal van de in het verhaal beschreven verschrikkingen geïllustreerd te worden met de fysieke resten daarvan. De resten van het gesloopte klooster, de ingestorte toegangspoort, de verstoorde begravingen en de kapotgeslagen heiligenbeelden zijn treffende stille getuigen van de rampzalige vluchtavond van de Clarissen uit Alkmaar.