Anja Schouten

Wat als het Vrede was

Ik heet u van harte welkom in de Grote Kerk van Stompetoren. Een speciaal welkom voor de nabestaanden van de verzetshelden. Ook een speciaal welkom aan burgmeester Bonsen. Wat mooi dat Koggenland en Alkmaar dit jaar samen de herdenking Slag bij Rustenburg organiseren.

Net hebben we een krans gelegd hier bij het monument naast de kerk. Dat doen we ieder jaar op deze dag. Maar 80 jaar maakt vandaag extra bijzonder. Met Koggenland hebben we dit uitgebreidere herdenkingsprogramma samengesteld.

Vandaag herdenken we niet alleen degenen die hun leven gaven tijdens de Slag bij Rustenburg. We stonden en staan in onze gedachten ook even stil bij al het verschrikkelijke leed dat is veroorzaakt in WOII.

Dat we vandaag in een militaire colonne ongeveer de route reden, die de verzetshelden toen op 10 oktober 1944 volgden,  en op meerdere plekken hebben stilgestaan,  heeft diepe indruk op mij gemaakt. Dank daarvoor aan de mensen van Keep Them Rolling. Het is een mooi eerbetoon aan de slachtoffers van de gruwelijke gebeurtenissen op 11 oktober en kort daarna. Slachtoffers, mannen die in verzet kwamen voor vrijheid en vrede. Met elkaar maar ieder met hun eigen intenties en redenen. Ieder met hart en liefde voor hun naasten, hun dorp, hun land en hun vrede. Maar niet alleen voor hun vrede…ook voor onze vrede: de vrede die wij nu bijna 80 jaar kennen en mogen ervaren.

Een maand geleden, op 12 september startte de viering en herdenking van 80 jaar bevrijding van Nederland. Een jaar vol herdenkingen en activiteiten. Met de herdenking van de Slag bij Rustenburg vandaag, start 80 jaar herdenken en vieren nu in de regio Alkmaar.

Terwijl 80 jaar geleden Zuid-Nederland bevrijd was, stond de rest van Nederland nog heel veel ellende te wachten. Ook hier in de regio, bijvoorbeeld door het verraad bij Rustenburg in oktober 1944 dat uiteindelijk aan negen verzetshelden het leven kostte. En in de maanden tot de bevrijding vonden nog eens vier verzetsstrijders uit de regio een tragische dood.

Stel toch voor dat het in oktober 1944 al vrede was in Noord-Holland. Zonder Slag bij Rustenburg, konden wij nu vrijheid vieren in plaats van doden herdenken. Dan waren veel gezinnen niet hun man of vader, hun geliefde, familielid, vriend of dorpsgenoot verloren in een strijd tegen onderdrukking door de Duitse bezetter.

Burgemeester Bonsen heeft in haar speech net de historische feiten rondom de slag bij Rustenburg en lokale impact van die feiten uitgebreid geschetst.

Ik ben voor de vierde keer als burgemeester bij deze herdenking aanwezig en ieder jaar hoor ik nieuwe verhalen over de huidige impact van de gruwelijke gebeurtenissen. 

Bijvoorbeeld het verhaal van een zoon van een lokale verzetsman die onverwacht niet bij de dropping was en zich daarover altijd schuldig heeft gevoeld. Zijn vader durfde daarom niet naar deze herdenking te gaan. En een verhaal van de zoon van een NSB er die nog altijd voelt dat zijn vader aan de verkeerde kant stond en dat hij eropaan wordt gekeken.

Zoveel jaren na de oorlog, woedt die oorlog nog door binnen deze twee families.  Oorlog gaat nooit meer uit je systeem en vrede is kwetsbaar en moet je koesteren en bewaken. Dat heeft de recente geschiedenis ons wel geleerd.

Wat als het al vrede was in oktober 1944?  Dan zaten deze twee mannen en hun families niet met bovengenoemde trauma’s.

Wat als het nu vrede was, overal? Dan hoefden grote groepen mensen geen veilig heenkomen elders in de wereld te zoeken. Dan werden de trauma’s die met oorlog gepaard gaan niet van generatie op generatie doorgegeven. Dan was er geen gevoel van wraak dat weer leidt tot nieuwe conflicten. Dan zou de wereld zeker een betere plek zijn.

Helaas de vrede lijkt meer dan ooit en overal ver te zoeken. In de colonne net, kreeg ik het koud en warm tegelijk. Koud bij de gedachte aan de gruwelijke gebeurtenissen hier en dat nog maar 80 jaar geleden. Gebeurtenissen die het leven van zoveel dorpsbewoners ontwrichtten. Koud bij het besef dat er in heel veel landen dagelijks nog vergelijkbare gruwelijkheden plaatsvinden. Koud bij het idee dat miljoenen mensen huis en haard ontvluchten op zoek naar een veiliger plek. Koud omdat al dit nieuws ons soms ook zo machteloos maakt. We leven in een land waarin iedereen op basis van de grondwet zichzelf mag zijn, mag geloven wat hij wil, mag houden van wie hij wil en kan zeggen wat hij wil. Dat is een groot goed. Dat is vrijheid en in een verhardende samenleving is het van belang dat we ook de vrijheid van anderen blijven respecteren.

Warm als ik zie hoe toegewijd en betrokken iedereen is bij de invulling van het programma voor de herdenking vandaag. Dank aan de Veteranen en Defensie voor hun bijdrage aan deze herdenking. Warm als ik zie dat een herdenking als deze helend is voor de nabestaanden. Ieder jaar ontmoeten zij elkaar hier en kunnen ze na de herdenking bijpraten.
Warm omdat ik weet dat zoveel mensen zich inzetten om de spanningen in de wereld buiten Alkmaar te houden. Dat bijvoorbeeld vertegenwoordigers van de joodse en islamitische gemeenschap met elkaar in gesprek zijn en blijven om in dialoog te zoeken naar verbinding. Warm als ik terugkijk op de viering en herdenking van Alkmaars Ontzet waarbij de kernwaarden vrijheid, verdraagzaamheid, verbondenheid en verscheidenheid centraal staan. De vier V’s.

Wat als het nu overal vrede was? De vier V’s waren dan vanzelfsprekendheden in plaats van zwaarbevochten kernwaarden. De 13 mannen waar ik zo de namen van opnoem zijn bij het verdedigen van die waarden omgekomen. Laten we hen dankbaar zijn en nooit vergeten wat er die nacht en bij andere acties is gebeurd. Uiteindelijk gaven zij het dierbaarste dat zij hadden – hun eigen leven – voor de vrijheid van ons allemaal. Zij zijn daarmee een voorbeeld voor ieder van ons. Een voorbeeld dat wij moeten koesteren en naleven. Deze helden van het verzet keken niet weg en streden voor de vrijheid.

Ik lees zo de 13 namen voor die op het monument hier bij de kerk staan.  Na het noemen van twee namen volgt steeds een kleine pauze. Laten we deze helden en waar zij voor streden, nooit vergeten. En laten we dat niet alleen vandaag doen, maar elke dag.   

Dirk de Boer, Piet de Boer, (muziek)

Johannes de Jong, Floor Niele (muziek)

Gerard Veldman, Piet Wagenaar (muziek)

Jan Walter, Frans van der Zeijden (muziek)

Jacob Wagenaar, Piet Koning (muziek)

Johannes de Reus, Siem Spierenburg en Rein Witteveen 

Van harte welkom iedereen, en een bijzonder warm welkom voor alle nabestaanden van de 5 mannen die wij vandaag herdenken.

Pieter Booy, 43 jaar. Arie Kapitein, 53 jaar. Marinus Post, 42 jaar. Pieter van Velzen, 31 jaar. En Frans van der Zeijden, 31 jaar.

Vandaag is het 80 jaar geleden dat zij door de bezetter werden gefusilleerd, hier op de Harddraverslaan. Dit was een wraakactie voor een eerdere aanslag die het verzet pleegde. Daarbij werd een landwachter, zeg maar een Nederlandse politieman in dienst van de bezetter, gedood.

De 5 mannen werden in Amsterdam gevangengezet en daarna naar Alkmaar gebracht om hier te worden doodgeschoten. Hun lichamen zijn vervolgens naar de duinen bij Bloemendaal gebracht en in een kuil gedumpt. Na de bevrijding werden hun lichamen gevonden door de politie. Samen met de stoffelijke resten van 413 andere verzetsstrijders zijn zij toen opnieuw begraven op de Erebegraafplaats in Bloemendaal.

Vandaag herdenken we samen met de nabestaanden de 80e sterfdag van deze 5 willekeurig gekozen mannen. Zij gaven hun leven voor onze vrijheid. Laten we daarom stilstaan bij hun opoffering en hun herinnering eren.

Twee maanden geleden, op 12 september startte de viering en herdenking van 80 jaar vrijheid in Nederland. Toen begon namelijk de bevrijding van Nederland met de opmars van de Amerikanen in Limburg.

En hoewel grote delen van Limburg en Noord-Brabant op 17 november 1944 al bevrijd waren, gold dat niet voor de rest van Nederland. Ook niet voor Alkmaar. Anders stonden we hier niet om doden te herdenken, maar om vrijheid te vieren.

Ik vraag me daarom wel eens af: wat als het al vrede was in november 1944? Dan waren veel gezinnen niet hun man of vader, hun geliefde, familielid, vriend of dorpsgenoot verloren in een strijd tegen onderdrukking door de Duitse bezetter.

De Tweede Wereldoorlog heeft diepe littekens achtergelaten. Heel direct in families die dierbaren hebben verloren. Maar ook indirect, in onze samenleving die nog altijd met afschuw terugdenkt aan het verschrikkelijke

leed dat is veroorzaakt. De actualiteit leert ons dat sommige littekens nog steeds heel zichtbaar en gevoelig zijn.

Als het in november 1944 al vrede was, dan hadden veel littekens plaats kunnen maken voor herinneringen. Herinneringen aan Pieter, Arie, Marinus, Pieter en Frans. Herinneringen aan alle andere slachtoffers in de regio die te vroeg hun leven hebben moeten geven.

Als het in november 1944 al vrede was, hadden we geen Hongerwinter gehad en konden we al veel eerder nadenken over de wederopbouw. Mensen zouden eerder hun leven kunnen oppakken en niet verder getraumatiseerd worden door geweld en angst. Families zouden eerder herenigd zijn en zich in een veiliger omgeving bevinden.

Onze vrijheid, onze democratie, onze rechtstaat en onze vrije pers lijken zo normaal, maar zijn dat allerminst. Dat dit niet vanzelfsprekend is, lezen we helaas elke dag in de krant of zien we op tv.

Zo gaan de gevechten in Oekraïne onverminderd door en lijkt vrede verder weg dan ooit. Sterker nog, we bereiden ons voor op intensievere betrokkenheid vanuit Europa bij deze oorlog. Ook in het Midden-Oosten is in een jaar tijd veel gebeurd. Het conflict laait steeds verder en verspreidt zich naar andere landen in de regio.

Maar ook daarbuiten. Want hoewel dit conflict geografisch verder weg ligt, is de impact ervan op ons gevoelsleven en de onderlinge verhoudingen inmiddels enorm. Ik krijg soms het idee dat er een veenbrand aan het woeden is in de Nederlandse samenleving. Waarbij op momenten de vlammen fel uitslaan. En vanuit mijn tijd bij de brandweer kan ik u vertellen: zo’n veenbrand blus je echt niet zomaar. Zo’n brand moet je bij de wortels aanpakken, door de bodem om te spitten en te koelen.

Gelukkig zie ik ook dat heel veel mensen zich inzetten voor vrijheid en om de spanningen in de wereld buiten Alkmaar te houden. Bijvoorbeeld bij vredesgesprekken waarin vertegenwoordigers van de joodse en islamitische gemeenschap zoeken naar verbinding.

Mensen moeten als mensen samen leven. Dat is soms lastig, dat weet ik. En we mogen het wel eens hartstochtelijk oneens zijn met elkaar. Maar als

je een mens in de ogen kunt zien, hem of haar écht kunt zien. Dan blijft er van dat vijandige beeld niet veel over. Beschaving is beheersing.

We leven in een land waarin iedereen op basis van de grondwet zichzelf mag zijn, mag geloven wat hij wil, mag houden van wie hij wil en kan zeggen wat hij wil. Dát is pas vrijheid. En daarom is het zo belangrijk dat we ook de vrijheid van anderen blijven respecteren.

En dagen als vandaag zijn ook waardevol. Ze werken vaak helend voor de nabestaanden. Het geeft ze een kans om niet alleen over de littekens, maar ook over de herinneringen te praten. Zodat ook deze blijvend zijn. Dus alstublieft: praat met elkaar, luister naar elkaar en toon begrip voor elkaar. En doe dat niet alleen vandaag of morgen. Doe het elke dag.

Bedankt aan iedereen die heeft meegeholpen aan deze herdenking. En nogmaals bedankt voor uw komst.

Goedemiddag allemaal.

Goed om hier vandaag weer zoveel bekende gezichten te zien. Een extra warm welkom aan rabbijn Spiero, stadsdichter Lonneke van Heugten en de kinderen van OBS De Kennemerpoort. Uiteraard ook veel dank aan de werkgroep en alle andere betrokkenen die deze herdenking samen hebben voorbereid.

Vorig jaar stond ik hier op dezelfde plek en sprak ik de wens uit dat deze herdenking een nieuwe Alkmaarse traditie zou worden. Vandaag bewijzen wij samen dat die wens is uitgekomen. Wij zijn hier opnieuw bijeen om te herdenken en stil te staan bij de 173 Joodse Alkmaarders die op 5 maart 1942 werden weggevoerd en waarvan de meeste zijn vermoord.

We staan hier bij het Alkmaars Namenmonument, waar hun namen gegraveerd staan. 173 namen van mensen, jong en oud, die hier leefden, werkten en droomden. Zij werden op die kille dag in maart 1942 op bevel van de Duitse bezetter uit hun huizen gehaald en naar het station gebracht. Daar stonden de treinen klaar. Treinen die hen wegbrachten uit Alkmaar, weg van hun leven. Eerst naar Amsterdam, waar zij tijdelijk verbleven in afwachting van hun vervolgreis naar een onbekende en onmenselijke bestemming. Waar zij vermoord werden om wie zij waren, omdat zij joods waren. Dit monument is hier bijna 2 jaar geleden geplaatst zodat hun namen niet verdwijnen, zodat hun levens niet vergeten worden.

Herdenken is niet slechts een moment van reflectie; het is een daad van erkenning en verantwoordelijkheid. Dat besefte ik eens te meer toen ik kort geleden in Amsterdam was en het Holocaustmuseum bezocht. Binnen, op de muren van het museum, stonden krachtige woorden: “Zien leidt tot bewustzijn en bewustzijn leidt tot handelen.” Die woorden lieten mij niet los. Want dat is precies waarom wij hier vandaag staan. Door te kijken, door te zien, worden we ons bewust van wat er om ons heen gebeurt. En met dat bewustzijn komt de verantwoordelijkheid om te handelen. Niet alleen vandaag, maar elke dag opnieuw.

Tijdens mijn bezoek aan het museum viel mijn oog op een prachtig genaaid geruit jurkje dat ooit toebehoorde aan een jong joods meisje. De toelichting naast het jurkje vertelt dat haar “pleegmoeder” in de onderduik een blouse had in dezelfde stof met als doel eenieder te laten geloven dat ze familie waren. Dat jonge meisje wist de oorlog te overleven, trouwde en kreeg twee kinderen.

Tientallen jaren na de oorlog wordt een van haar zoons verliefd op een Joods Alkmaars meisje uit de Vermeerstraat. Ook zij is een dochter van een moeder die door onder te duiken de oorlog overleefde. Haar moeder keerde na de oorlog terug en ging wonen in de Vermeerstraat. En – soms krijgt het lot een wending met een glimlach – werd verliefd en trouwde met een echte Vermeer. Dit echtpaar is hier vandaag aanwezig, zij zijn actieve en betrokken Alkmaarders, joodse Alkmaarders.

Samen kregen ze drie kinderen, drie jonge mannen van wie beide oma’s de oorlog overleefden door de onderduik. De geschiedenis is dichterbij nog dan we denken.

Dat jurkje in het Holocaust museum is dus meer dan stof en draad; Het is een verhaal dat vele mensenlevens omvat. Het is een herinnering aan de gruwelijkheden die kinderen in de oorlog hebben moeten doorstaan. Maar ook van zorgzaamheid en de geschiedenis die doorgegeven wordt, van generatie op generatie. Ook aan de jongeren van onze tijd. En daarom gaan we als college binnenkort met Alkmaarse schoolklassen ook naar het Holocaust museum.

De slotspreuk in het museum luidt: ‘Jij weet het nu. Vergeet het niet. Wees verschillig!’ Die oproep is actueler dan ooit. Want herdenken doen we niet alleen voor het verleden, maar ook voor de toekomst. Antisemitisme en haat zijn helaas geen afgesloten hoofdstuk. Ze zijn er nog steeds, in nieuwe vormen, in nieuwe woorden, in nieuwe daden. De wereld is sinds ik hier vorig jaar stond enorm veranderd. En we kunnen wel stellen dat het er niet vrediger op is geworden. Ook niet in Nederland. Het is onze verantwoordelijkheid om in gesprek te blijven, om deze verhalen te blijven delen en om op te staan tegen onrecht. Niet wegkijken. Niet zwijgen. Maar zien, bewust worden, en handelen.

Precies om die reden ben ik zo blij met de actieve rol van de Joodse gemeenschap in Alkmaar. Niet alleen omdat zij hun deuren openen voor een maaltijd met alle deelnemers van het vredesoverleg. Maar bijvoorbeeld ook omdat zij zo veel schoolkinderen rondleiden in hun synagoge. Met als doel om het Joodse leven in Alkmaar weer zichtbaar te maken. Niet verstoppen, maar zichtbaar onderdeel van de Alkmaarse samenleving zijn. Net zoals we dat vandaag doen.

Vandaag noemen we opnieuw de namen van de 173 Joodse Alkmaarders die uit hun stad werden weggevoerd. Namen van vaders en moeders, grootouders en kinderen, buren en vrienden. Wij herdenken hen, zodat zij nooit worden vergeten. Want een mens is pas vergeten als zijn naam vergeten is. En zoals op het monument staat: “Mogen hun zielen opgenomen zijn in de bundel van het eeuwige leven.”

Dank u wel!

Dames en heren, beste aanwezigen,

Wat een eer om hier vandaag te staan. Een dag waarop we stilstaan bij de kracht, de veerkracht én de toekomst van vrouwen. Dit jaar staat alles in het teken van één vraag: wie is de Vrouw van de Toekomst? Voordat we die vraag kunnen beantwoorden, is het eerst belangrijk om te weten: hoe staan we er eigenlijk voor?

We hebben al veel bereikt. Maar laten we eerlijk zijn: we zijn er nog lang niet. Vrouwen verdienen nog steeds minder dan mannen. Ze komen minder vaak aan de top. Ze nemen nog steeds het grootste deel van de zorg voor kinderen en het huishouden op zich. En er zijn zelfs bewegingen die pleiten voor een terugkeer naar traditionele rolpatronen, waarin vrouwen onderdanig zijn aan de man en met name voor het huis en de kinderen zorgen.

Tegelijkertijd zien we dat gelijkheid niet alleen gaat over werk en kansen, en over wie de afwas doet of de kinderen naar bed brengt. Het gaat ook over veiligheid. Want hoe vrij ben je als je je niet veilig voelt? Hoe gelijkwaardig ben je als je je continu moet aanpassen om ongewenste aandacht te vermijden? Seksueel grensoverschrijdend gedrag is helaas nog steeds een realiteit voor veel vrouwen, ook hier in Alkmaar.

Staren. Roepen. Sissen. Handelingen die klein lijken, maar een grote impact hebben. Landelijke cijfers van 2024 hebben we nog niet maar in 2023 was zelfs 66% van de vrouwen tussen de 13 en 25 jaar slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag. 66 procent, ik zeg het nog maar eens. Kijk eens om u heen. Dat zijn 2 op de 3 vrouwen. Dat betekent dat we nog een lange weg te gaan hebben.

Psychische intimidatie is een goede voorspeller van fysiek geweld. Hoe eerder je erbij bent, hoe kleiner de risico’s zijn. Soms zijn anderen beter in staat het een halt toe te roepen. Bijvoorbeeld mensen in de omgeving van het slachtoffer én mensen in de omgeving van de dader. Simpele interventies zoals zeggen “Wat je nu doet is niet oké” helpen al enorm. Daarmee stellen we de norm dat intimidatie niet wordt geaccepteerd.

Ik kan u vertellen dat we in Alkmaar onze stinkende best doen om hier verbetering in te brengen. We moeten onze vrouwen beschermen. Daarom werken we nauw samen met een aantal partijen om de veiligheid van vrouwen en meisjes in de openbare ruimte en tijdens het uitgaan te verbeteren. Op het gebied van huiselijk geweld zien we in Alkmaar gelukkig al vooruitgang met een mooie daling van het aantal meldingen.

Maar daarbij raken we het volgende probleem: veel slachtoffers en omstanders doen geen melding. Misschien uit schaamte. Misschien omdat ze denken dat het toch niets zal veranderen. Het meldpunt voor straatintimidatie wordt weliswaar steeds beter gevonden, laten onze cijfers zien.

De meldingen van grensoverschrijdend gedrag komen vooral vanuit het centrum van Alkmaar en zijn vooral afkomstig van vrouwelijke melders. Met melders wordt, als zij dit willen, contact opgenomen. Dus mijn vraag aan u is: kent of bent u iemand die te maken

heeft met grensoverschrijdend gedrag. Meld dit dan alstublieft. Daarmee kunt u uw verhaal kwijt en helpt u ons om de daders op te sporen. De Vrouw van de Toekomst moet zich veilig voelen. Overal. Op straat, op school, op haar werk, online.

Goed, laten we nu vooruitkijken. Wie is dan eigenlijk die Vrouw van de Toekomst? Ik zie haar als een vrouw die haar eigen keuzes maakt. Die zich niet laat beperken door verwachtingen, door oude denkbeelden of door obstakels. Zij staat stevig in haar schoenen en bepaalt haar eigen pad.

De Vrouw van de Toekomst is een vrouw die weet dat ze niet alleen staat. Want hoe bereiken we die toekomst? Door elkaar te steunen. Door samen te werken. Want als we niet opletten, gaan we achteruit in plaats van vooruit.

En ik kijk nu de zaal in… Ik zie haar hier, overal om mij heen. In iedere vrouw die hier vandaag aanwezig is. In de student die haar eerste stappen zet in haar carrière. In de moeder die haar kinderen opvoedt met het geloof dat zij alles kunnen worden wat ze willen. In de onderneemster die haar dromen achternagaat. In de vrouw die zich inzet voor haar gemeenschap. Jullie zijn de Vrouwen van de Toekomst.

Maar wat hebben jullie nodig om die vrouw te zijn? Om dat pad te bewandelen?

We hebben elkaar nodig. We moeten elkaar steunen, inspireren en versterken. Want emancipatie is geen eenzame strijd. Het is iets wat we samen doen, als vrouwen, maar ook samen met mannen. Ook mannen hebben hier een rol in. Want de Vrouw van de Toekomst heeft bondgenoten nodig, in haar gezin, op haar werk, in de politiek, overal.

En laten we niet vergeten: de Vrouw van de Toekomst is er in alle vormen. Ze is jong en oud, met verschillende achtergronden en ervaringen. Sommigen willen carrière maken, anderen kiezen voor een leven waarin gezin centraal staat. Het belangrijkste is dat het een vrije keuze is. Dat geen enkele vrouw gedwongen wordt in een rol die ze niet wil.

En hoe bijzonder is het dat we deze bijeenkomst vandaag samen vieren? Dat we hier staan met vrouwen uit verschillende culturen, met verschillende achtergronden? En dat dit straks wordt afgesloten met een gezamenlijke iftar, een moment van verbinding en saamhorigheid?

We kunnen niet wachten op verandering. We moeten die verandering zelf zijn. Dus laten we vandaag niet alleen stilstaan bij de ongelijkheden die nog bestaan, maar ook vooruitkijken. Dromen. Elkaar aanmoedigen. Uitspreken dat wij samen bouwen aan een toekomst waarin gelijkheid geen ideaal meer is, maar een realiteit. Want de Vrouw van de Toekomst? Die zijn wij allemaal.

Dank jullie wel.

Dames en heren, beste aanwezigen,

Vandaag zijn we hier bijeen om stil te staan bij het leven van een vrouw die, juist in een tijd van grote duisternis, koos voor het licht. Een vrouw die zich niet liet leiden door angst, maar door haar geweten. Een vrouw die we met trots onze stadsgenote mogen noemen: Truus Wijsmuller.

Truus werd geboren in Alkmaar, in 1896. Ze groeide hier op, liep door de straten die velen van ons ook kennen. Ze was geen buitenstaander of onbekende. Ze was één van ons. En toch zou haar leven uitgroeien tot iets uitzonderlijks.

Want toen de wereld op scherp stond, toen de oorlog dreigde en uiteindelijk uitbrak, stond Truus op. Niet met wapens, maar met woorden, met volharding en met vastberadenheid. Ze redde duizenden Joodse kinderen uit handen van het naziregime. Kinderen die zonder haar nooit de kans hadden gekregen om op te groeien, om te leven.

Wat zij deed, was niet eenvoudig. Ze moest onderhandelen met gevaarlijke mensen, bureaucratie overwinnen, en soms op het allerlaatste moment improviseren om levens te redden. Ze deed het zonder aarzelen, en met een onverzettelijke overtuiging dat je moet doen wat juist is, ongeacht de omstandigheden.

Vandaag, in het lustrumjaar van 80 jaar vrijheid, voelt haar verhaal nog steeds krachtig en urgent. 80 jaar zonder oorlog in onze eigen straten, zonder onderdrukking, is iets om dankbaar voor te zijn — maar ook iets om waakzaam over te blijven.

Want vrijheid is nooit vanzelfsprekend. Vrijheid vraagt om herinnering. Om het besef dat mensen zoals Truus Wijsmuller de prijs hebben betaald, of risico’s hebben genomen, zodat wij vandaag in vrijheid kunnen leven.

Daarom vind ik het zo waardevol dat we dit herdenken met niet alleen woorden, maar ook met daden. Op 9 mei zal ik samen met leerlingen van basisschool De Kennemerpoort een bezoek brengen aan het

Holocaustmuseum in Amsterdam. Een plek waar de geschiedenis tastbaar wordt. Waar leerlingen niet alleen de cijfers leren kennen, maar ook de gezichten. De levens. De verhalen. Een van die verhalen in het Holocaustmuseum is het verhaal van Truus.

Meer scholen zullen volgen. Want het is onze taak om de jonge generaties niet alleen kennis mee te geven, maar ook bewustzijn. Zodat zij begrijpen wat er op het spel stond — en nog steeds staat. En zodat zij leren dat één persoon echt het verschil kan maken. Zoals Truus dat deed.

Straks lopen we samen naar de Gewelfde Stenen Brug, hier vlakbij. Naar het herdenkingsbeeld van Truus. Het beeld staat op een plek waar mensen elkaar dagelijks kruisen – net zoals Truus destijds haar weg vond tussen de mensen, steeds op zoek naar hoe ze kon helpen. Wie in de zomer langs het beeld loopt, ziet trouwens ook dat het een plek is waar veel mensen heerlijk van hun ijsje genieten, of even tot rust komen. Vaak zonder besef van het verhaal van de vrouw aan wiens voeten zij zitten.

Ik nodig u uit om, als we daar straks samen staan, niet alleen aan Truus te denken, maar ook aan wat zij ons vandaag nog steeds kan leren. Over moed. Over doen wat goed is, ook als het moeilijk is. En over wat het betekent om verantwoordelijkheid te nemen voor elkaar.

Beste mensen,

Truus en Alkmaar zijn met elkaar verbonden. Niet alleen door geboortegrond, maar ook door waarden. Door moed, rechtvaardigheid, en de wil om op te staan voor de ander. Laten we haar naam blijven noemen, haar verhaal blijven vertellen, en haar voorbeeld eren door zelf ook verantwoordelijkheid te nemen voor de vrijheid waarin wij leven. Op onze eigen manier, in onze eigen tijd.

Dank u wel.

Goedenavond allemaal,

We zijn hier samen om te herdenken. Om stil te staan bij de gevolgen van oorlog. En bij de waarde van vrijheid. Dit jaar doen we dat in het licht van 80 jaar bevrijding. 80 jaar vrijheid. Een belangrijk moment om terug te kijken. Maar ook om vooruit te zien.

Vandaag doen we dat met muziek. Met verhalen. Met kunst. Want kunst en cultuur spelen een grotere rol bij herdenken dan we soms beseffen. Kunst kan herinneren. Kunst kan verbinden. En kunst kan troosten.

In oorlogstijd is kunst zelden vrijblijvend. Tijdens de Tweede Wereldoorlog probeerde de bezetter de Nederlandse cultuurwereld volledig onder controle te krijgen. In 1941 werd de Kultuurkamer ingesteld. Iedere kunstenaar – of je nu schilderde, schreef, muziek maakte of toneel speelde – moest zich verplicht aansluiten. Wie dat weigerde, mocht zijn werk niet meer uitoefenen.

Joodse kunstenaars werden sowieso uitgesloten. Veel jonge, veelbelovende makers verloren hun podium. Hun stem werd gesmoord. Alles wat afweek van de ideologie van het regime, werd verboden. Kunst moest ‘nut’ hebben. En vooral: gehoorzaam zijn aan de macht. Wie zich daar niet aan hield, werd gecensureerd. Of erger.

Hier, in deze regio, gebeurde iets bijzonders. In 1941 – op het hoogtepunt van de onderdrukking – werd er toneel gespeeld in deze kerk. De kerk van Stompetoren. Het was niet zomaar toneel. Het was een ‘lekenspel’, geschreven door dichter Martinus Nijhoff, op verzoek van dominee Joop de Jong en zijn vrouw Nely. Voor en door jongeren.

De bezetter had geen zicht op wat er in de kerk gebeurde. En dus kon het doorgaan. Jongeren stonden op het toneel, met een boodschap van hoop en menselijkheid – juist in een tijd van angst en uitsluiting. Het werd een vorm van stil verzet. Niet met wapens, maar met woorden. Niet met geweld, maar met verbeelding.

In mei 1943, midden in de oorlog, zat de Grote Kerk van Alkmaar ook vol met mensen die kwamen voor de opvoering van het Pinksterspel. Duizend

mensen die kwamen luisteren. Kijken. Meebeleven. Niet alleen om afleiding te zoeken, maar ook om samen moed te houden.

Tachtig jaar later gebeurt dat opnieuw. Wat zich toen in stilte afspeelde, leeft vandaag voort. Want ook nu gebruiken jongeren kunst om te begrijpen wat oorlog betekent. Gisteren én vanavond opnieuw wordt de voorstelling ‘Doorspelen’ gespeeld. Gemaakt door jongeren onder begeleiding van Artiance. Gebaseerd op echte verhalen, verteld door ouderen uit de regio Schermerhorn en omgeving.

Deze ouderen maakten de oorlog als kind mee. En nu, in 2025, geven zij hun herinneringen door. Aan jongeren die hen interviewden. Die luisterden. En die op basis daarvan theater maakten. Muziek. Verhalen. Kunst.

Wat maakt kunst zo belangrijk in deze context? Omdat het iets kan wat bijna niets anders kan. Kunst zegt wat we soms niet durven zeggen. Kunst raakt waar taal tekortschiet. Kunst bewaart wat niet vergeten mag worden.

Denk aan componist Sjostakovitsj, die ondanks het strenge regime van Stalin toch muziek bleef schrijven. In 1960 componeerde hij zijn Achtste Strijkkwartet, opgedragen aan de slachtoffers van fascisme en oorlog. Of Benjamin Britten, die in 1945 concerten gaf in de net bevrijde concentratiekampen – als muzikale handreiking. Als troost.

Wat ze daar deden was meer dan muziek maken. Het was erkenning. Het was medemenselijkheid.

Nu, tachtig jaar na de bevrijding, leven we in vrijheid. Maar die vrijheid is niet vanzelfsprekend. En zeker niet vanzelf houdbaar. Vrijheid vraagt dat we haar doorgeven. Aan elkaar. Aan nieuwe generaties. Niet alleen door te vertellen wat er gebeurde. Maar ook: wat het met ons deed. Wat het met ons doet.

Vanavond herdenken we door middel van kunst. En daarmee doen we wat zovelen vóór ons ook deden. We herinneren, we eren, we luisteren. We geven de verhalen van toen een plek in het nu.

Want wat is vrijheid waard als je haar niet doorgeeft? Wat is herinnering zonder betekenis?

Daarom is het zo belangrijk dat jongeren meedoen. Dat zij de verhalen horen, voelen, navertellen – op hun manier. In hun taal. Via muziek, dans, theater, beeldende kunst. Zodat de herinnering levend blijft.

80 jaar vrijheid is een mijlpaal. Maar het is ook een opdracht. Een uitnodiging om die vrijheid te blijven beschermen. Met woorden. Met daden. En – zoals vanavond – met kunst.

We gaan nu luisteren naar het Fontana Kwartet. Zij laten ons horen wat muziek kan doen: herinneren, raken, verbinden. Want herdenken doen we samen. Met woorden én met muziek. Met stilte én met klank. Voor wie er waren. Voor wie er zijn. En voor wie nog komen.

Dank u wel.

Goedenavond,

Op 4 mei herdenken we alle Nederlandse oorlogsslachtoffers. Zij die sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. Militairen én burgers. Zij die vochten, die stierven, die vervolgd werden. En zij die het leven lieten omdat ze anderen hielpen.

Straks zijn we twee minuten stil. Maar die stilte is niet leeg. Ze is vol. Vol verhalen en herinneringen. Vol vragen waarop geen antwoord bestaat.

Herdenken doen we niet alleen met ons hoofd, maar ook met ons hart. Want achter ieder slachtoffer van oorlog en geweld zit een mens. Een leven. Een familie. Een verhaal dat wordt doorgegeven aan volgende generaties. Dus ook aan de onze.

Dit jaar is het 80 jaar geleden dat Nederland werd bevrijd. 80 jaar vrijheid. Een mijlpaal. Maar ook: een verantwoordelijkheid.

Want wat betekent 80 jaar vrijheid? Het is meer dan een tijdsaanduiding. Het is een mensenleven geleden dat Nederland bevrijd werd van de Duitse bezetter. We mogen niet vergeten dat die vrijheid niet vanzelf kwam. En niet vanzelf blijft.

Want we merken hoe fragiel vrijheid is. We leven in een tijd waarin oorlog weer dichterbij komt. Opnieuw vluchten mensen voor geweld. Kinderen verliezen ouders. Ouders hun kinderen.

Oorlog voelt ook voor velen van ons dichterbij, niet alleen door de berichten in de media. Familiegeschiedenissen maken dat bezorgdheid, onrust of zelfs angst weer wakker worden. Mensen ervaren uitsluiting of polarisatie. Door woorden. Door daden. In onze samenleving. In onze stad en onze dorpen.

Juist daarom is herdenken geen ritueel van het verleden, maar een opdracht voor de toekomst. Want vrijheid vraagt om moed om de verantwoordelijkheid te dragen die erbij hoort.

Want wat betekent vrijheid als je nooit hebt ervaren wat onvrijheid is?

Het antwoord zit niet alleen in boeken. Het zit in verhalen. In mensen. In keuzes. En iedereen mag daarin zijn eigen weg vinden. De één zoekt de stilte, de ander laat zijn stem horen. Voor sommigen geeft het een aanzet tot het maken van kunst, anderen kiezen ervoor te zorgen voor de mensen om hen heen of delen hun een verhaal. Geef ruimte aan ieders manier om met verlies, met oorlog, met onrust om te gaan.

Want oorlog is geen afgesloten hoofdstuk. Oorlog is niet voorbij als het geweld stopt. Oorlog werkt door. Niet alleen in het leven van wie het meemaakt, maar ook in dat van hun kinderen. En de kinderen van hun kinderen. Oorlog laat sporen na. Littekens in de ziel die soms nog generaties later pijn doen.

Tijdens de uitvaartmis voor Paus Franciscus sprak kar­di­naal Giovanni Battista Re krachtige woorden over het pontificaat van Fran­cis­cus, met een bij­zon­dere nadruk op vrede en ver­zoe­ning.

Vooral tegen­over de oorlogen van de laatste jaren verhief paus Fran­cis­cus onophou­de­lijk zijn stem voor vrede en riep hij op tot rede en eer­lijke onderhan­de­lin­gen. Ik citeer: “Oorlog vernie­tigt mensen, huizen, zieken­hui­zen en scholen. Oorlog laat de wereld altijd slechter achter. Het is altijd een pijn­lijke en tra­gische nederlaag.” Einde citaat.

“Bouw bruggen, geen muren,” zijn woorden die de paus uitsprak.

Ook in Alkmaar zijn de littekens van oorlog nog voelbaar. Soms in grote verhalen. Vaak in kleine dingen.

Bij de herdenking van de Slag bij Rustenburg hoorde ik het verhaal van een man wiens vader in het verzet zat, maar net die ene nacht van de wapendropping miste. De schuld daarover liet hem nooit meer los. Hij vermeed de herdenking, jaar in jaar uit, omdat hij zichzelf niet kon vergeven. En iemand anders vertelde daar dat zijn vader NSB’er was. En hoe hij als zoon nog steeds voelt dat hij zich moet verantwoorden voor iets wat hij zelf niet deed. Alsof je in stilte veroordeeld blijft voor iets dat je zelf niet gedaan hebt.

Of het verhaal van Willem Woestenburg en Lou Beumer bij de Herdenking in Noordeinde. Willem en Lou, 25 en 26 jaar oud, zetten hun leven op het spel om twee gecrashte Amerikaanse piloten te verbergen en in veiligheid te brengen. Maar de Duitsers kwamen hen op het spoor. Willem en Lou moesten hun moed met de dood bekopen. Voor hun families veranderde die ene dag alles.

Het zijn persoonlijke verhalen, over verdriet en verder leven, soms beladen met schuld of schaamte. Maar altijd met diepe sporen van de oorlog.

Sporen die ook zichtbaar worden in het verhaal van Gerrit van Dijk. Een verhaal dat hij vertelde bij de herdenking van de fusillade aan de Harddraverslaan. Daar waar we straks de kransen zullen leggen.

Gerrit is een van de 30 kleinkinderen van verzetshelden Marinus Post en Annie Post-Salomons. Zij boden onderdak aan tientallen onderduikers. Een daad die Marinus met de dood moest bekopen. Zijn vrouw Annie overleefde de oorlog wél. Maar haar leven werd nooit meer zoals het was. De oorlog was voorbij, maar het zwijgen bleef. En de littekens ook.

Begin dit jaar bezocht ik het Nationaal Holocaustmusuem. Daar zag ik een geruit jurkje. Een kinderkleedje, met de hand genaaid voor een Joods meisje in de onderduik. Haar “pleegmoeder” in de onderduik had een blouse van dezelfde stof – om anderen te laten denken dat ze familie waren. Het meisje overleefde en bouwde een leven op. Kreeg kinderen. Tientallen jaren later werd haar zoon verliefd op een Joods meisje uit Alkmaar. Ook háár moeder overleefde de oorlog in onderduik.

Twee families die de Holocaust overleefden – en samen een toekomst opbouwden. Hun kinderen en kleinkinderen wonen hier, in Alkmaar. Dat jurkje in het museum is meer dan stof en draad. Het is geschiedenis in elke vezel. Een herinnering aan wat kinderen moesten doorstaan.

Verhalen als deze laten ons zien: de oorlog is nooit écht voorbij. Ze leeft voort in herinneringen. In stiltes. In keuzes. En vrede – vrede is kwetsbaar.

Vandaag herdenken we de mensen die opstonden toen zwijgen makkelijker was. We denken aan de mensen die vochten, die verborgen, die stierven – en aan hen die overleefden, maar nooit meer dezelfde waren. Aan hen die leerden leven met verlies. Met herinneringen die bleven schuren. En aan de generaties daarna, die dat verhaal met zich meedragen.

We denken aan álle slachtoffers van de Holocaust. Waaronder Joden, Roma en Sinti. Maar ook Slavische volkeren, politieke tegenstanders, zoals communisten en socialisten, en ook Jehovah’s Getuigen die massaal werden vermoord of als dwangarbeiders ingezet. We denken aan mensen met een lichamelijke of verstandelijke beperking die systematisch om het leven werden gebracht. Aan homoseksuelen, vooral mannen, die werden vervolgd en opgesloten in concentratiekampen. En we denken aan de zogenoemde ‘asocialen’, zoals daklozen, bedelaars en prostituees, die de bezetter ook als ongewenst zag.

We denken aan verzetsstrijders, militairen, vaarplichtigen, burgers – jong en oud – die hun leven gaven voor iets dat groter was dan zijzelf. Niet alleen hier, in Nederland, maar ook in Nederlands-Indië.

We staan stil. Niet alleen om terug te kijken – maar om vooruit te zien. Niet om stil te blijven – maar om te spreken. Niet om alleen te herdenken – maar om ook in onze tijd en op onze manier verantwoordelijkheid te nemen.

Laten we – 80 jaar na de bevrijding – opnieuw zeggen: dit nooit meer! En laten we dat niet alleen zeggen. Laten we het ook doen. In wat we doen. In hoe we leven. Door onze vrijheid te beschermen. En elkaar vast te houden – juist als we verschillen.

Want vrijheid is niet alleen van mij. Niet alleen van jou. Vrijheid is van ons allemaal en eenieder heeft daarin een verantwoordelijkheid te dragen. En daarom herdenken we samen. En vieren we samen. Voor wie er waren. Voor wie er zijn. En voor wie nog komen.

Dank u wel.